- 9 Temmuz 1937′de Türkiye, İran, Irak, Afgaristan arasında Sadabat Paktı imzalandı.
- Amacı: Ortaoğuda barış ve güvenliği sağlamaktı.
Sadabat Paktı’na imza atan devletlerin aldıkları kararlar
(Sadabat Paktı maddeleri)
– Pakta katılan devletler (Türkiye, İran, Irak, Afganistan) birbirlerinin iç işlerine karışmayacaklar,
– Saldırgan girişimlerde bulunmayacaklar,
– Ortak yararları üstün tutacaklar,
– Milletler Cemiyeti’ne saygılı olacaklardı.
SADABAT PAKTI ATATÜRK’ÜN ÖLÜMÜNDEN SONRA ÇALIŞMALARINI DURDURMUŞTUR
1955 te BAĞDAT PAKTI KURULMUŞ ATATÜRK’ÜN OLUŞTURDUĞU BİRLİKTELİK BOZULMUŞTUR
CENTO (Central Treaty Organization – Merkezi Antlaşma Teşkilatı), önceki adı: Bağdat Paktı (1955-1958), Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve Birleşik Krallık arasında, Sovyetler Birliği’nin Ortadoğu’da nüfuz kurmasını önlemeye yönelik olarak kurulan güvenlik ve savunma örgütü. Şubat 1955’te Bağdat Paktı adıyla kurulmuş, 1958’de Irak’ın pakttan çekilmesi üzerine ABD’nin de dahil olduğu yeni bir antlaşma yapılmıştır.
1979’da önce İran’ın ardından da Pakistan’ın çekilmesiyle CENTO’nun varlığı sona erdi.
27 Mayıs 1960’ta işlevine son verilen II. TBMM binası 1961-1979 yılları arasında CENTO’nun son genel merkezi olarak kullanılmıştır.
Bağdat Paktı
Bağdat Paktı, Türkiye ile Irak arasında 24 Şubat 1955 tarihinde imzalanan Karşılıklı İşbirliği Anlatlaşması’na İngiltere’nin (4 Nisan), Pakistan’ın (23 Eylül) ve İran’ın (3 Kasım) katılması ile oluşan bir karşılıklı güvenlik ve savunma örgütüdür. ABD ise paktta gözlemci üye olarak yer alacaktı.
İlk oluşumu ise, ABD Dışişleri Bakanı John Foster Dulles’in 1953 yılında Ortadoğu ülkelerine yaptığı bir gezi ile başlamıştı. Türkiye ile Pakistan arasında imzalanan Dostluk ve İşbirliği Antlaşması ise kuruluş için önemli aşamalardan biridir. Bu anlaşma ile Türkiye ve Pakistan uluslararası sorunlarda görüş alışverişinde bulunmayı ve başka ülkelerin katılımını da desteklemeyi imza altına almışlardı.
1954 Ekim’inde ise Ankara’yı ziyaret eden Nuri Said Paşa Türkiye ve Irak ‘ın Ortadoğu’da bir savunma örgütü oluşturmayı kararlaştırdıklarını açıklıyor ve Türkiye-Irak Karşılıklı İşbirliği Antlaşması imzalanıyordu.
1. Dünya Savaşı öncesinde Almanya Hicaz demiryolları projesini desteklemişti. 1. Dünya Savaşı ile birlikte Osmanlı’ya demiryolu değil, enkaz kalacaktı.
Antlaşma 7 maddeden oluşmuştu. 1. ve 2. maddeleri taraflar arasında Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nin 51. maddesi gereği işbirliği yapacakları , bu işbirliğinin özel antlaşmalara zemin olacağı, antlaşmaların yürürlüğe girmesi ile gerekli önlemlerin hükümet onayından sonra uygulanacağına aitti.
5. maddesinde ise; antlaşmaların Ortadoğu dışındaki devletlere de açık olacağı ve de üye ülkelerin kendi aralarında özel antlaşmalar yapabileceği belirtilmişti. Bu madde ile antlaşmaya giren İngiltere, Irak’taki üslerini korumasına olanak tanıyordu.
6. madde, antlaşmayı ilgilendiren amaçlar çerçevesinde çalışmak üzere daimi bir konseyin kurulmasına aitti ve bu konsey antlaşmaya katılanların sayısı en az dördü bulduğunda faaliyete geçecekti. İlk toplantıda (Kasım 1955) örgüt merkezinin Bağdat olması ve örgüt içinde Daimi Askeri Komite ile Ekonomik Komite kurulması kararlaştırılmıştı.
Bağdat Paktının sona ermesiyle ABD, İngiltere, Türkiye, Pakistan ve İran’ın üyelikleriyle kurulan CENTO içinde ABD etkin rol oynamaya başladı. Teşkilatın askeri planlama kurulunun başına ABD’li bir general getirildi. Fakat askeri sahada elle tutulur bir çalışma yapılamadı. Sadece ekonomik işbirliğiini artırma teşebbüsleriyle sınırlı kalan CENTO, ABD’nin Hindistan-Pakistan anlaşmazlığı ve Türkiye’nin Kıbrıs meselesinde takındığı tavır sebebiyle önemini tamamen yitirdi. Pakistan 12 Mart 1979’da, İran ise ertesi Gün teşkilattan ayrıldıklarını açıkladılar
TÜRK BİLİMİ TURKS SCİENCE | TÜRK DÜNYASI BİLİM YAYINLARI Türk dünyasının bilim yayınları
