TÜRK BİLİMİ TURKS SCİENCE | TÜRK DÜNYASI BİLİM YAYINLARI Türk dünyasının bilim yayınları
BATI HUN İMPARATORLUĞU
Büyük Hun Devleti’nin batıya uzantısı olan devlettir.MS 48 – 216.Kurucusu : PANU.Kapladığı Alan : Batı Türkistan illeri üzerinde kurulmuştur.Kuruluş Tarihi: 48Yılık Tarihi: 216Kurucusu: PanuBaşkenti: Kang – Chu, TarazDili: Hun TürkçesiDevlet Başkanı: TanhuBüyük Hun İmparatorluğu M.Ö. 58 yılında ÇiçiYabgu ve Ho-Han-ye kardeşler arasında Doğu ve Batıolmakbirlikte bölündü. Batı Hunlarını; Çiçi Yabgu, Doğu Hunlarını Ho-Han-Ye Kağan (Şenyu) yönetti. Ho-Han-Ye’nin ölümünden sonra Doğu Hunları Panu veyeğeni Pi’nin taht kavgasına sahne oldu. HANIM48yılında Doğu Hunları; Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrıldı. Kuzey Hunlarını Pi, Güney Hunlarını Panuyönetmiştir. Güney Hunları yani Panu’nun yönettiği buülke Türk Tarih edebiyatına Batı Hun İmparatorluğuolarak geçmiştir. Çin egemenlik gölgelerinde yönetilen bu hükümranlıkTalas’ın gidişatı Çin’e kadar olantopraklara egemendi.Çiçi Yabgu’nun yönettiği Batı Hunları ise Aralgölü, Batı Türkistan ve Karadeniz’in kuzeyine kadar olanegemen olmuştur. Göktürk İmparatorluğu’nun kurulmasıyla Avrupa’ya göçAvrupa Hun diyerekİmparatorluğu’nun içeriğini oluşturmuşlardır.Panu yönetiminde Batı Hun İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla halefleri gittikçe Çinlileşen küçükleşen Türk devletlerikurmuşlardır. Türk Tarih literatüründe bunlara “Hun ardılları” adı verilir. Bunlar;Birinci Chao Devlet Huni (304-329)İkinci Chao Devlet Huni (328-352)Hsia Hun Devleti (407-431)Kuzey Liang Devlet Huni (401-439)Lov-lan Devlet Hüni (442-460)Türk Tarih literatüründe üç tane Batı Hunİmparatorluğu ismine rastlanıyor.1) 16 Büyük Türk devleti içinde sayılanBatı Hun İmparatorluğu; Panu yönetiminde Güney Hunları’dır.2) Asılı Batı Hunları; Avrupa Hunlarının atalarınıTeşkilat yapan Çiçi Yabgu’nun yönettiği Batı Türkistan’ıkapsayan devlettir.3) Avrupa Hun İmparatorluğu da Batı Hunlarıolarak kaynaklar bazılarında anlatılmaktadır ama Avrupa Hunlarıdemek doğru olanıdır.Batı Hun İmparatorluğu Hükümdarları1) Panu Yabgu (48 – 83)2) Sanmuldutzu Yabgu (83 – 84)3) Yuliu Yabgu (84 – 89)4) Yuçukien Yabgu (89 – 93)5) Ankuo Yabgu (93 – 94)6) Tingtoşi – Suyheuti Yabgu (94 – 98)7) Vanşii – Suyti Yabgu (98 – 124)
8) Vuçihu – Şihço Yabgu (124 –127)9) Tejoşi – Suytsieu Yabgu (127 –140)10) Çenieu Yabgu (140 – 143)11) Hulanjoşi Suytsieu Yabgu (143 – 147)12) İlingşi – Suytsieu Yabgu (147 –172)13) Totejoşi – Suytsieu Yabgu (172 –177)14) Huçing Yabgu (177 – 179)15) Kiangkiu Yabgu (179 – 188)16) Teçişi – Suyheu Yabgu (188 –195)17) Huçutsiuen Yabgu (195 – 21) Araştırma:Tekin Gün
