Genelde tarihi evraklar arasında kendi kültür yapımızın hareketleri ve üzeri tozlanmış dikkatten kaçmış hususların avcılığını yaparım.

Her daim baş ucu kitabı diyeceğim tarihi olaylar ile ilgili olarak kaynak olarak kullandığım İbn-i Battuta’nın Dünya Seyahatnamesini okuyordum. Seyahatnamenin Türkiye (Anadolu) bölümündeki ‘’Kastamonu Sultanı Süleyman Bey’’ başlıklı alanında dikkatimi bir şey çekti.

Sanırım alan farklı olduğu için, hem tarihsel yönü hem de ilmi mahiyetini tarihçiler ile ‘’İşaret Dili’’ uzmanları kaçırmış.

Sanırım buradan önemli bir bilimin tarihine düzeltme şerhi düşeceğim, bu şerh beni çok mutlu ediyor.

İşitme engelli vatandaşlarımızın ve dünyadaki insanların kullanmış olduğu işaret dili tarihi ve bu husustaki tarihsel kaynaklar ile alakalı.

Mevcut kaynakların özünde işaret dili tarihi ile alakalı aşağıdaki bilgiler yer alıyor;

‘’İşaret dili, parmaklar, yüz ve dudak hareketleri ile vücut hareketleri ve bunların kombinasyonları kullanılarak insanlar arasında iletişimi sağlayan bir işaret dili alfabesidir. İlk defa 16. yüzyılda İtalyan doktor Jerome Cardantarafından geliştirilmiştir, bugüne gelene kadar büyük bir değişim geçirerek insanlığın hizmetine sunulmuştur.

İşaret dili alfabesi sözlü dil alfabesinden tamamen farklıdır. Her ülkenin kendine özgü işaret dili bulunmaktadır, dolayısıyla herkesin kullanabileceği uluslararası bir işaret dili henüz geliştirilememiştir. Amerika’daki işaret dili ASL’dir, ve İngilizlerin kullandığı da SE’dir. Örneğin, ASL’de işaret parmağının dudaklardan aşağı, göğse doğru hareket ettirilmesi kırmızı rengi belirtir. Beş parmağın açık bir şekilde göğüsten dışarı doğru yavaş yavaş kapatılarak çekilip uçları bitişik şekilde göğse dönük olarak gösterilmesi beyaz rengi ifade eder. Yine işaret parmağının dudaklar üzerinde sürtülmesi “bana gerçeği söylemiyorsun”demektir.

Türk işaret dili (TİD)’nin tarihi Osmanlı’lara kadar dayanmaktadır. İlk işitme engeliler okulu’nun 1902’de II. Abdülhamit döneminde kurulduğu ve işaret dilinin kullanıldığı bilinmekle beraber, bu dilin okullarda kullanımının 1953’te kaldırıldığı ve o tarihten beri kullanılmadığı bilinmektedir.

Ülkemizdeki işitme engellilerin sayısı hakkında değişik bilgiler bulunmakla beraber Birleşmiş Milletler raporuna göre sayının 2011 yılında, 2.5 milyon olduğu söylenmektedir. ‘’ (Alıntıdır.)

Oysa işaret dili tarihi ile ilgili olarak, 13 yy ortalarında İbn-i Battuta Anadoluyu gezerken tarihe şöyle bir şerh düşüyor;

‘’ Sultan Ali Beğ’in diyarı Safranbolu’dan, babası Sultan Süleyman Beğ’in diyarı Kastamonu’ya hareket ettik. Burası, Türklerin elinde bulunan en büyük ve en güzel şehirlerden biridir. Ayrıca, oradaki hayat şartları da iyi bir şekilde yaşamaya son derece elverişli.

Kastamonu’da, kulağı ağır işittiği için ‘’utruş’’, yani ‘’sağır’’ namıyla bilinen bir şeyhin zaviyesine indik. Bu zatın şaşılacak bir haline tanık oldum. Şöyle ki; öğrencileri merak ettikleri bütün soruları parmaklarıyla kah havada, kah yerde harfleri işaet ederek sormakta, şeyh efendi de bunları mükemmelen anlayarak hepsine gereken cevapları vermekteydi. Bu yöntemle, kendisine ne anlatılmak isteniyorsa hepsini anında anlıyordu, yani sağırlığının ders verirken çıkardığı engelleri büyük ölçüde aşmıştı.’’ İbn-i Battuta ‘’Kastamonu Sultanı Süleyman Beğ’’ başlığı, M.S.1304-1369, s.232.

Yukarıdaki kaynağa göre işret dili derecede konu anlatımı ile ilgili İlk defa 16. yüzyılda İtalyan doktor Jerome Cardan tarafından değil. Kastamonu’da 13 yy. ortalarında Türkmen bir Ahi Şeyhi tarafından geliştirildiği sabit bulunmakta.

Tüm işitme engelli kardeşlerime bu hususu buradan bilinen yanlış tarihsel hadiseyi düzelterek, bilgilendirmek amacıyla paylaşıyorum.

Daha kendi tarihimizde bizlere ait olan neler var kim bilir, elbet günü geldiğinde bir vicdanın gözlerine takılıp, doğruyu kalemiyle haykıracaktır.

Saygılarımla

Emrah BEKÇİ

Araştırmacı Yazar