TÜRK TARİHİNDE TOY VE YAĞMA TOYU

Bize eski Oğuzlar’ın içtimai hayatını canlı bir surette gösteren bir eser vardır ki adı ‘‘Kitab-ı Dede Korkut’’tur.Bu kitabın Dede Korkut’a isnad edilmesi, ‘İlliada’ ile ‘Odisseus’un Homeros’a atfı gibidir.Bu eserler hakikatte halk eserleridir.Homores ve Korkut Ata, şifahi an’ane ile gelen eserleri yazı ile tesbit etmekten başka bir şey yapmamışlardır.

‘‘Kitab-ı Dede Korkut’’ bize henüz o zaman il hayatını yaşayan Oğuzlar’ın nasıl yaşadıklarını,nasıl harbe ve ava gittikleri, bilhassa Oğuz beylerinin günde bir de ziyafet için toplandıklarını gösterir.

Ziyafetin ad şekline ‘‘toy’’ derlerdi.Toy’da yeme,içme,çalgı,oyun ve her türlü eğlenceler olurdu.Oğuzlar zevk ve safayı çok sevdiklerinden her gün <<toy>> yaparlardı.
Toy’ların en büyükleri düğün toyu olurdu.Düğün iki gencin evlendiği esnada yapılan büyük bir toydur.Bu toylarda kopuzunu çalan ozanlardan başka ,zurnacılar ve nakkareciler çalarlardı.

Ozanların bu toylarda mühim rolleri vardı.Bize düğün toyunu canlı bir surette tasvir eden <<Deli Ozan Hikayesi>>gayet karakteristiktir.

Toy meclisinde nasıl oturulduğunu,Deli Ozan’ın şu sözlerinden anlarız : <<Sağda oturan Sağ beyler! Sol kolda oturan beyler Sol Beyler!Eşikteki İnaklar! Meclisin dibinde oturan Hâs beyler! Kutlu olsun devletiniz! >>

Beylerbeyi Salur Kazan,Deli Ozan’a bir günlük -Tarhanlık- veriyor: Deli Ozan böyle deyince,Kazan şöyle derdi: ‘‘Bre Deli Ozan! Dile benden ne dilersen.Çetirli otağ mı dilersin? Köle ve cariye mi istersin? Altun akça mı istersin? Ne istersen vereceğim.’’
Deli ozan cevapladı: ‘‘A sultanım,beni koysan da Şölen yemeğinin yanına varsam,karnım açtır,doyursam.’’Salur Kazan,Ozan’a dedi: ‘‘Deli Ozan devletini tepti.’’Beylere dönüp dedi. ‘‘Beyler! Bu günkü beyliğim onun olsun!Bırakın nereye giderse gitsin;ne yaparsa yapsın!’’

Eski Oğuzlar’da potlaç’a benzeyen müsrifane ziyafetlerin adı >>toy<< idi.Toy’da davetliler yiyip içip,yeni elbiseler giyindikten sonra,borçları da verilirdi: >>Dirse Han,dişi ehlinin sözü ile ulu toy eyledi.Hacet diledi.At’dan aygır,deve’den buğra,koyun’dan koç kırdırdı.İç oğuz,Taş(Dış) Oğuz Beylerini üstüne yığınak etti.Aç görse doyurdu.Çıplak görse donattı.Borçluyu borcundan kurtardı.Tepe gibi et yığdı.Göl gibi kımız sağdırdı.>>

Mamafih,bu toylar,kafi derecede potlaç’ın yerini tutmaz.Toy’un yağma ile nihayet bulan nev’i,tamamiyle potlaç’ı andırır.Buna <<yağma toyu<< adını veririz.Acemler’in <<han-ı yağma>> tabiri de buradan gelmektedir.

Oğuzlar’da yağma toyunun ne şekilde olduğunu bize Dede Korkut kitabı göstermektedir.

‘’Üç Ok,Boz Ok,yığınak olsa,Kazan evini yağmalatırdı.Kazan yine evini yağmalattı. Ama Dış Oğuz beraber bulunmazdı.Yanlız İç Oğuz yağmaladı.

Kazan, ne zaman evini yağmalatsa helalinin elini alır,dışarı çıkardı.Bunun üzerine,evi yağma ederlerdi.

Görülüyor ki toy bilhassa yağma toyu bir nevi potlaç’tan ibaretti.Hakimiyet,Totemizm devrinde maşeriydi.Bu maşeri hakimiyeri ferdileştirmek için,yeni bir müessese lazımdı:İşte bu yeni müessese <<potlaç>> idi.

Toy ve bilhassa yağma toyu hakimiyeti ferdileştiriyordu.Bu ferdileşmeden derecatiyle tudunluk,yabguluk,hakanlık,ilhanlık gibi,hükümdarlığın dereceleri husule geliyordu.Hakimiyetin ferdileştirilmesinden dolayı insanlar << Kara kemik ,Ak kemik ve Altun kemik>> tabakalarına ayrılıyordu.

Evvelce bir ili teşkil eden aşiretler yalnız sağ ve sol tasnifine dahil edilirlerdi.Bu tasnifte Sol Kol ve Sağ Kol müsavi idi.Sonradan Çinliler’in Yang ve Yen tasnifine de idhal edildiler.Bu tasnifte Yan Ak mukabili Yen de Kara mukabilidir.
Sonraları Türk tasnifinin Çin tasnifine uydurulmasından melez bir tasnif husule geldi.
Eski Oğuzlar’da hakimiyeti ferdileştiren yağma toyu idi.Bir taife yağma toyuna dahil bulundukça,ferdi bir hakimiyet kabul etmiş demektir.

Bunun delili şudur ki Salur Kazan tarafından yağma toyuna yalnız İç Oğuzlar davet edilince, Dış Oğuzlar kendilerini Kazan’a ait ferdi hakimiyetten kurtulmuş addettiler.

Dede Korkut Kitabı,Onikinci Oğuznamesinde, Dış Oğuz’un İç Oğuz’a karşı isyanının neden ileri geldiğini açıkça bildiriyor.

Dış Oğuz beylerinden Uruz,Emen ve kalan beyler bunu işittiler.Dediler ki: ‘‘Bak! Bak! Şimdiye kadar Kazan’ın evini beraber yağma ederdik.Şimdi niçin beraber olmayalım?’’İttifak eden Dış Oğuz beyleri Salur Kazan’a gelmediler.Adavet eylediler.

Kalbaş derler bir kimse vardı.Kazan ona sordu. ‘‘Bre Kalbaş! Bu Dış Oğuz beyleri her vakit dayımla beraber bize gelirlerdi.Şimdi niçin gelmiyorlar’’ .Kalbaş dedi ki: ‘‘Ne zaman ki Kazan evini yağmalatırdı,Dış Oğuz beyleri beraber yağmalarlardı.Beyler gelir Kazan’ı selamlar,giderlerdi.’’

Uruz dedi: ‘‘Bre Kalbaş o vakit ki,Üç Ok,Boz Ok yığınak olurlardı.Ol vakit Kazan evini yağma ederdi.Bu kere suçumuz neydi ki yağmada beraber olmadık?’’Uruz gayet sath oldu.Dış Oğuz beylerine adam saldı. ‘‘Emen gelsin,Alp Rüstem gelsin.Dönebilmez Dölek Evren gelsin.Geri kalan beyler hep gelsinler.’’ Dedi.Dış Oğuz beyleri hep yığınak oldular.

Namerd Uruz dayından adam geldi.Beyrek’i istemiş.Ol dahi varmış.Hep Dış Oğuz beyleri yığınak olmuş.Bilemedik.Yeme içme esnasında Mushaf getirdiler: ‘‘Kazan’a biz asi olduk,and içtik,gel sen dahi and iç’’ dediler.And içmedi ‘‘Ben Kazan’dan dönmem’’ dedi.

Ziya Gökalp-Türk Medeniyet Tarihi,sayfa 203

Aktaran:Serkan Gürkan