Osmanlı Tarihinde üzerinde az çalışılmış, akademisyen ve araştırmacıların ilgisini çekeceğini düşündüğüm, ayrıca biraz olsun tozunu almak istediğim unutulmaya yüz tutmuş bir konu olan MARTOLOS ları yüzeysel olarak sizlere sunacağım.

Genel anlamda Martoloslar, gerek Osmanlı kaynaklarında gerek ise yabancı kaynaklarda değişik şekilde isimleri geçmekte idi.

Kaynaklarda yaygın olarak Martolos şekli kullanılmasına

karşın; Martaloz, Martoloz, Martuluz, Martilos ve Martulos gibi yazılış vesöyleniş şekillerine de rastlanmaktadır.

Martolos kelimesi Balkanlarda, Osmanlı İmparatorluğu hakimiyeti altında; bulunmuşolan milletlerin dillerine de geçmiştir.

Nitekim Sırpça;Martanoş, Martaluzi; Macarca’da Martaloz, Martaloc ; Çekçe’de Martaloz ve Martalous şekillerinde kullanılmaktadır.

Martolos kelimesinin menşeinin Grekçe’den geldiği hemen hemen kesindir. KelimeYunanca ‘’Amartolos’’ (bozulmuş,yolunu şaşırmış anlamında) ya da ‘’Armatolos’’(Silahlı, Silah taşıyan anlamında)‘dan Osmanlı Türkçesine kısalmış şekliyle“Martolos”olarak geçmiştir.

Martolos kelimesinin adını taşıyan teşkilat, Bizans menşeli olup “SilahlıNöbetçi,Milis Mensubu” anlamına gelmektedir.

Osmanlılar İmparatorluğu Bizans topraklarını ele geçirmeye başladıkları andan itibaren, yerlilerden bazılarını hizmetlerinde kullanarak bunların silah taşımalarına vedolaşmalarına izin vermiş, bu yerliler arasında Martoloslar da yerini almışdır.

Osmanlı İmparatorluğu, Balkanları Fethettikleri zaman buralarda yeterli ölçüdeMüslüman Türk nüfusu yoktu. Anadolu’da Türk Askeri birlikleri de henüz tam anlamıyla kurulmamış olduğundan, Fetih edilen yerlerdeki yönetici kademesindeki Türklerin, geniş Balkan topraklarında ihtiyaç duydukları İnsan gücü,daha doğrusu asker gücü açığını kapamak zorundaydılar.

Bu Sebepler den ötürü Yönetici Türkler, Balkanlardaki eski küçük toprak sahipleri ve küçük asilzade gruplarını ya yerlerinde bıraktılar ya da yeniden teşkilatlandırdılar.

Bu teşkilatlandırılan gruplardan biride Martoloslar dır.

Martolosların, Osmanlı idari yapısına katılması ise mevcut şartların kabulü, onların eski toplumsal ve iktisadi durumlarının kabulü, kuvvetlendirilmesi ve  genişletilmesiyle mümkün olabilmiştir.

Martolosların Osmanlı Devlet yapısı içerisinde bulunmaları tarihi literatür içerisinde değişiklik göstermektedir.

Örnek olarak; Martoloslar, kuruluş devresinde haberci ve casus olarak hizmette bulunurken XV. yüzyılda yapılan değişiklerle akıncı, kale muhafızı, derbend ci ve maden bekçisi gibi askeri görevleri bulunan bir teşkilat olarak karşımıza çıkmaktadır.

Martolosların Osman Gazi ile Orhan Bey zamanlarında, mevcut olduklarına dair ilkOsmanlı kaynaklarında bilgiler bulunmaktadır.

Osman Bey döneminde İnegöl tekfurunun, 200 kişilik bir kuvvetle kurduğu pusuyu birMartolos gelerek Osman Bey’e haberdar etmiştir.

Aşık Paşazade de ise haberci ve casus manasına gelen Martolos’un Orhan Bey döneminde Süleyman Paşanın Rumeli’ye geçerek Konur Hisarı’nı fethetmesisırasında Gelibolu yöresinden haber getirdiği kayıtlıdır.

Aşık Paşazade, Rumeli’de bir süre kalması sebebiyle, Türklerin hizmetindekiHıristiyanlar için kullanılan bir terim olan “Martolos” tabirine aşinalığındanötürü , Martolosları açıkça haberci ve casus olarak tanımlamıştır.

XV.yüzyılın ilk yarısından itibaren Osmanlı İmparatorluğu, Martolos teşkilatı üzerinde birtakım değişiklikler yapmışlardır. II-Murad zamanında Martolosların idari sistem içerisine kabul edilmeleriyle mevcut teşkilatlarının genişlediği ve geliştirildiği görülmektedir.

Martolos teşkilatının askeri kimlik kazanması 1421 veya 1438 tarihlerindeyapılan değişiklikle mümkün olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğu’nun sınır bölgelerinde gelişmiş ve sağlamlaşmıştır. Askeri Martoloslar XV. yüzyılın ikinci yarısı ve XVI. yüzyılın başında Vidin, Kuzey Sırbistan, Bosna, Dalmaçya ve Arnavutluk havalisinde bulunan hudut boylarında kale muhafızlığı görevini yapmaktaydılar.

Kanuni Sultan Süleyman devrinde Martolosların yalnız hudut boylarında değilhudutların gerisinde de muhafız ve derbendçi olarak hizmet ettiklerini görüyoruz.

1548 tarihli İzvomik Sancağı Kanunnamesine göre Martoloslar, dağlarda ve ormanlarda mesken tutarak, şehir ve kasabaları basacak olan haramilere karşı buraları muhafaza edecek ve emniyetin sağlanmasını temin edecek Martolos (derbend) birligi olarak tesis edilmiştir.

Martolos organizasyonu Bosna ve Dalmaçya havalisinde Sırp-Hırvatlardan,Macaristan’da Macarlardan olduğu gibi her bölgede kendi ahalisindenseçilmiştir.

Seçilenlerin çoğunluğu bölgelerinde küçük toprak sahipleri ve küçük asilzadegrupları içerisindeydi. Dini bakımdan Martolosların başlangıçta hemen hementamamı Ortodoks Hıristiyan olmasına karşın, sonraları diğer mezheplere’ mensup olanlar da görülmüştür.

Martolosların yönetici kademesinde bulunanlarının müslüman olmalarına ise dikkat edilmekteydi.

Martolosluk hizmeti ırsi olup babadan oğula geçtigi gibi, oğul yoksa yakın bir akrabaya da geçebilirdi.Hizmete gelmeyen ya da görevini kötüye kullanan Martoloslarıngörevine son verilirdi.

Bu yazının amacı, akademik ve amatör olarak Tarih çalışmaları yapan araştırmacıların, üzerinde az çalışılmış olan ‘’MARTOLOSLAR’’ konusuna dikkatlerini çekmek, yeni araştırmalar yapmaya sevk etmektir.

Saygılarımla

Emrah BEKCİ

Araştırmacı Yazar

KONU İLE İLGİLİ BASILI KAYNAKLAR:

YESEVİ Aylık Sevgi Dergisi Yıl 19 / Şubat 2012 Sayı:218

Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Ögretim Üyesi.

Halime Doğru, Osmanlı İmparatorluğunda Yaya-Müse//em ve Taycı Teşkilatı,İstanbul1990

Halil İnalcık, Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar l, Ankara 1987.

Robert Anhegger, “Martoloslar Hakkında” TM cYII-V/ll, İstanbul 1942,

Mithat Sertogıu, “MARTOLOS”, Osmanlı Tarih Lügatı, Ankara 1986,

Zeki Pakalın,”Martulos”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü Il, İstanbul 1986

Milan Vasic; “Osmanlı İmparatorlııgu’ nda Martoloslar”, (trc.Kemal Beydilli), TD. XXXI,

İstanbııl 1967, s.47-48 , Halil İnalcık – Mevlüt Oğuz, Gazavat-ı Sultan Muroo b.

Muhammed H,m İzladi ve Varna Savaşları Üzerinde Anonim Gazavatname, Ankara 1989,

Şemseddin Sami; “Martolos”, Kamus-ı Türkf. İstanbul

Robert Anhegger, “Martolos”, İA. eYII, İstanbııl 1977

Bilge KESER, A.Ü. Türkiyat Arastumalan Enstitüsü Dergisi Sayı 12 Erzurum 1999 , Osmanlı Devletinde Martoloslar.

Dr. Robert Anhegger, İstanbul Martoloslar Hakkında,

Milan VASİC, Osmanlı İmparatorluğunda Maroloslar.