Gerçek ismi, Seyid Muhammed bin İbrahim Ata’dır. Lokman Parende’den ilk eğitimi almış ve Ahmet Yesevi (1103-1165)’nin öğretlerini takip etmişti. Ondan dolayı Yesevi’nin ‘halife’si olarak kabul edilmektedir. Anadolu’ya geldikten sonra kısa zamanda tanınarak kıymetli talebeler yetiştirdi. Hacı Bektaş-ı Veli kendisinin de bağlı olduğu “Ahilik Teşkilatı” ile, Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinde Anadolu’da sosyal yapının gelişmesinde önemli katkılarda bulundu.
1209 – 1271

Osmanlı sultanlarıyla halk tarafından da sevildi ve hürmet gördü. Orduda Yeniçeriler Bektaşilik kurallarına göre yetiştirilirdi. Bu nedenle Yeniçerilere tarihte Hacı Bektaş Veli çocukları da denirdi. Ocağın banisi Hacı Bektaş Veli olarak kabul edilirdi. Seferlere giderken yanlarında daima Bektaşi dede ve babaları eşlik ederlerdi. Bugün Balkanların her köşesine Bektaşiliği yeniçeriler taşımıştır.

Hacı Bektaş-ı Veli’nin sohbetlerini takip ederek onun tarikatına bağlananlara “Bektaşi” denildi.

Hayatının büyük bir kısmını Sulucakarahöyük’te (Hacıbektaş) geçiren Hacı Bektaş-ı Veli, ömrünü de burada tamamlamıştır. Mezarı, Nevşehir iline bağlı Hacıbektaş ilçesinde bulunmaktadır.

YENİÇERİ OCAĞINDA HACIBEKTAŞ VELİ

15. yüzyıl ortalarına kadar yaya bölükleri veya daha sonra cemaat adı verilen bir sınıftan ibaret iken Fâtih Sultan Mehmed zamanından itibaren (1451), “Sekban” bölüğünün de katılımıyla iki sınıf haline gelmiş. 16. yüzyıl başlarında ise “Ağa” bölüğü denilen üçüncü bir kısım daha teşkil edilmiştir. Yaya bölükleri peyderpey artarak 101 bölüğe kadar çıkmıştır. Ağa bölükleri 61, Sekban bölükleri ise 34 rakamına kadar yükselmiştir.

Kanunname gereğince; Osmanlı Padişahı’ da 1 nci Yeniçeri Ortasının 1 numaralı neferidir.

Yeniçeriler, başlarına börk ismi verilen beyaz keçeden bir başlık giyerlerdi. Bunun arkasında ise yatırtma denilen ve omuza kadar inen bir parça yer almaktaydı. Yeniçeriler börklerini eğri, subayları da düz giyerlerdi. Fâtih kanunnâmesinde belirtildiğine göre yeniçeri taifesine her yıl beşer zira lacivert çuka ve otuz iki akça “yaka akçası” ile her birine başına sarması için altışar zira astar verilmesi hükmü konmuştu.

Her Yeniçeri bölüğüne “Orta” denirdi. Her ortanın da komutanı olan ve “Çorbacı” denilen bir subayı bulunurdu. Sekban ve Ağa bölüklerinde bu komutana “Bölükbaşı” denirdi. Yeniçeri ocağının en büyük komutanı “Yeniçeri Ağası” idi. Yeniçeri Ağası, ocağın kuruluşundan 1451 yılına kadar ocaktan seçilirken bu tarihten sonra Sekbanbaşılardan tayin edilmeye başlandı. Bununla beraber bu kanun daha sonra değiştirilerek ocağın dışından olan kimseler de tayin edilmiştir.

Yeniçeri Ağası, Yeniçeri Ocağı ile Acemi Ocağı işlerinden sorumlu idi. Bundan başka İstanbul’un asayişi ile de ilgilenir ve yanında bulunan bir heyetle kol dolaşıp güvenliği sağlardı. Bu sebeple hükümdarlar, bunların güvenilir ve sadık kimselerden olmasına dikkat ederlerdi. Yeniçeri Ağalarının azil ve tayini 1593’e kadar doğrudan padişah tarafindan gerçekleştirilirken, bu tarihten itibaren veziriazamlar tarafından yapılmıştır.

Yeniçeri Ocağı’nın en büyük komutanı olan Yeniçeri Ağası’ndan başka Sekbanbaşı, Ocak Kethüdası veya Kul Kethüdası, Zağarcıbaşı, Turnacıbaşı, Muhzir Ağa ve Baş çavuş da ocağın büyüklerindendi. Bunlardan başka bir de “Yeniçeri Efendisi” denilen ocak kâtibi vardı.

Yeniçeriler, maaşlarını (ulûfe) üç ayda bir alırlardı. Bu konuda ocağın en büyük âmiri olan Yeniçeri Ağası ile herhangi bir nefer arasında fark yoktu. Onun için Yeniçeri Ağası da bu ulûfe işine dahil edilirdi. Ulûfe, pâdişahın nezâretinde büyük bir törenle her ortaya torbalar halinde tevzi edilirdi. Hicrî kamerî takvime göre dağıtılan ulûfenin Salı günü verilmesi kanundu. Yeniçeriler Bektaşilik kurallarına göre yetiştirilirdi. Bu nedenle “YENİÇERİLERE  HACI BEKTAŞ VELİ  ÇOCUKLARI DENİRDİ” . Ocağın banisi Hacı Bektaş Veli olarak kabul edilirdi. Seferlere giderken yanlarında daima “BEKTAŞİ DEDE VE BABALARI EŞLİK  EDERLERDİ”. Bugün Balkanların her köşesine Bektaşiliği yeniçeriler taşımıştır.

Hacı Bektaş Veli, 13. Yüzyıl’da yaşamıştır. Bu tarih, eski bir Vilayetname’ye eklenen notta 1209-1271 olarak saptanmıştır. Bu tarihlerin doğruluğunu şu kanıtlar onaylar.

• Hacı Bektaş Veli, 1273 tarihinde öldüğü kesin olan Mevlana Celalettin-i Rumi ile çağdaştır. Bu çağdaşlığı, Mevlevi kaynakları ortaya koymaktadır.Bu iki ulu kişinin arasında güçlü bir bağlantı olduğunu, tarih göstermektedir.
• Hacı Bektaş Veli, 1263-1264 tarihlerinde Anadolu’dan Kırım’a geçen Alevi Türkmenler’in başında bulunan Sarı Saltuk’un da mürşididir (Öğretmenidir). Hacı Bektaş’ın, 1282’den sonra ölen Saru Saltuk’dan daha büyük veya onunla yaşdaş olması normal sayılmalıdır.
• Hacı Bektaş; Taptuk Emre’nin; Taptuk Emre de Yunus Emre’nin mürşididir. Bugün, Yunus Emre’nin 1320 civarında Hakka yürüdüğünü (öldüğünü) biliyoruz. Yunus Emre’nin manevi gıdasını veren de Hacı Bektaş’tır. Öyleyse, Büyük Pir’in, Yunus Emre’den önce Hakka yürüdüğünü söylemek yanlış olmaz.
• Vilayetname’de, Hacı Bektaş’a karşı çıkan ve onun duvarı yürüttüğünü görünce teslim olan Seyyit Mahmud-ı Hayrani de 1267-1268 tarihlerinde ölmüştür. Cacaoğlu Nureddin de yine bu yüzyılda yaşamış olup Hacı Bektaş Veli’nin manevi büyüklüğünü anlatan Vilayetnamede adı geçen önemli kişilerden birisidir.
• 1275 ile 1343 yılları arasında yaşayan Ebülfarac Vasıti’nin Tiryakül Muhabbin adlı eserinde de adı geçen Hacı Bektaş’ın, 1343’ten önce ölmüş ve oldukça şöhret kazanmış olduğu anlaşılıyor.
• En önemli kanıtlardan birisi de; Kırşehir’de bir Mevlevi tekkesi kurmuş olan Şeyh Süleyman bin Hüseyin’in vakfiyyesinde geçen ‘fi nahiyetil-Hacı Bektaş kuddise sırruhu…’ ibaresidir. 1297 tarihli bu ibareden, Hacı Bektaş’ın bu tarihte artık ölmüş olduğu anlaşılmaktadır. Kuddıse sırruhu ibaresinin, o tarihlerde sağ insanlar için de kullanıldığı görüşü, belli bir kanıta dayanmamaktadır… (Bu bilgi için bak: John Kingsley Birge, Bektaşilik Tarihi, s. 45. Birge’nin naklettiği bir başka bilgi de 1295 tarihli bir vakfiyede yer alıyor. Orada da Hacı Bektaş Veli’den merhum diye söz edilmektedir.).

• Makalat – (Farsça)
• Kitâbu’l-Fevâid
• Şerh-iBesmele
• Şathiyye
• Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye