ZWQA BATIR JIRI (Zuvka Batur Destanı)

-Arğı atam Zwqa Batır el bïlegen

Jasınan jwandarğa bas ïmegen

Twğan jer Sawır tawdıñ mañayında

Qalıñ el zombıdan bop zar ïlegen.

(Dedem Zuvka Batur halkı idare etti

Genç yaştan güçlülere baş eğmedi

Doğduğu yer Savır Dağı yöresinde

Bütün halk zorbalar yüzünden kan ağladı.)

*

-Qaşanda şıqqan bolsa jebirlengen

Kedeydi qorğap ustap jibermegen

Aş-arıq, jetim-jesir kim bolsada

Zwqanı pana etip jigerlengen.

(Ne zaman ki zalimler ortaya çıktıysa

Yoksulları himayesine aldı

Aç, biçare, yetim, dul her kim olursa;

Zuvka’dan güç alıp, cesaretlendi.)

*

-Elderge qïın künder kelgen edi

Er Zwqa elge köñil bölgen edi

Sonaw bir zamandarda naşar bağıp

Öktemmen jağalasıp jürgen edi.

(Halkın başına zorlu günler gelmişti

Yiğit Zuvka halka gönül bağlamıştı

O eski günlerde mağdurlara baktı

Müstebitlerle hep mücadele etti.)

*

-Pendeler qorlıq körgen jan sawğalap

Aştıq kep şabwılmen mal quwalap

Qawımdar jaman şoşıp, üreyi uşıp

Zorlıqşıl äkim turdı el jawmalap.

(Bendeler baskıdan canını kurtarmaya çalışıyor,

Açlıktan çapulculuk yapmaya başlıyordu

Kavimler (halk) çok korkuyordu

Zorba yönetim halka baskın yapıyordu.)

*

-Ükimet adamdarı jarlılardan

Ayıp alıp qağıstırıp sorlılardan

Qamırıq jutqan elder zar ïleydi

Torğayday tozdı qawım urılardan.

(Hükümet mensupları yoksullardan,

Ceza kesti haksız yere gariplerden

İçine kaygı düşen halk kan ağlıyordu,

Serçe gibi dağıldı haydutların yüzünden.)

*

-Qaptağan el Zwqanıñ toğanağı

Düşpannıñ tars ayrıldı qağanağı

Oñaylı oljamenen qw ükimet

Kenelip sarq etti ğoy sağanağı.

(Çoğalan halk Zuvkaya yük olmaya başladı

Düşman da bu çoğunluğu çekemez hale geldi

Halkı sömüren kurnaz hükümet

Rehavet içinde yaşıyordu.)

*

-Batır bop elge Zwqa tur aybattı

Kedeydiñ oylap qamın küş- qayrattı

Mıñdağan eldi qorğap, qorşalap-ap

Mañına jïdı eldi bir jaynattı.

(Yiğit olup halk yanında Zuvka vardı heybetli

Yoksul için var gücünü sarfetti

Binlerce halkı koruyup himayesine aldı

Etrafına toplanan halkı koruyup, kolladı.)

*

-Köp ulttar jan sawğalap, kep jïnaldı

Bularğa Zwqa özi, köp qïnaldı

Baylardıñ qatañdılıq zäbirinen

Qaşqan el, “Pana Zwqa” dep aynaldı.

(Her milletten insanlar canını kurtarmaya geldi

Bundan dolayı Zuvka’ya da ağırlık bindi

Zenginlerin acımasız davranışından

Dağılan halk, “Sığınak Zuvka” diye yanaştı)

*

-Dävirdiñ zor batırı, ol arwaqtı

Köptegen qawım tanıp sol ardaqtı

Bäri el, panalap kep jan sawğalap

Mekendep pana tuttı bul şañraqtı.

(Devrin zorlu yiğidini maneviyatıyla

Birçok halk tanıdı o değerli adamı

Hepsi canlarını korumak için sığındı

Mekan edip sığınak tutu onun ocağını)

*

-Jılsayın qalıñ el üymeledi

Oğan bir ulaspağan tüyneledi

Bandılar aldı-artınan eldi qïnap

Qawımdı bosqın qılıp tüygiledi.

(Yıllar geçtikçe halk etrafına doluştu

Zuvka’ya ulaşamayanlar darda kalıyordu

Haydutlar ardı ardına halka baskın yaparak

Kavimleri dağıtarak eziyet ediyordu.)

*

-Sonda Zwqa ekpinimen esedi de,

Mıñdağan elder kömek, etedi de

Kez kelgen qarsılasqa taysalmay-aq

Jalındı azamat bop ösedi de.

(O sırada Zuvka şiddetle harekete geçer

Binlerce insan ona destek çıkar

Karşısına geçenlere karşı korkusuzca,

Ateşli delikanlı, yiğit olarak gelişir.)

*

-Sol kezdiñ äkimi bir oylanadı

Batırdıñ bası üşin  aynaladı

Buğanda qaymıqpağan Zwqa Batır

Düşpanğa ekilenip saylanadı.

(Devrin yöneticilerini düşünce sarar

Yiğidin başını almak için uğraşırlar

Bundanda çekinmeyen Zuvka Batur

Düşmana karşı hışımla hareket eder.)

*

-Qayran el awır jük bop, otırğanda

Altaydıñ sañılağı bir turğanda

Ükimet aynaldı ayla-tãsilmen

Bas al! dep, pärmen berdi qutırğanda.

(Zavallı halk ağır yük olmaya başlayınca

Altay’ın sañılağı* vardı başlarında

(*engebeli yolda deneyimli at)

Hükümet işi ele aldı kurnazlıkla

Vurun başını diyerek emir verdi. )

*

-Tobımen äsker şıqtı dürkin-dürkin

Oğanda tötep berdi emin-erkin

Osınşa  küş jetpegen qw ükimet

Dey kördi; alamız dep qaytse bir kün.

(Guruplar halinde askeri saldırıya uğradı

Onlarada mukavemet gösterebildi

Bu şekilde bile gücü yetmeyen kurnaz hükümet

Nasıl olsa bir gün katledeceğiz dediler.)

*

-Daw-şarda jerdiñ astın saq tıñdağan

Jaw barda artında el, tur mıñdağan

Sondıqtan alğır şeşen Batır Zwqa

Mıqtı bop qaşanda ol qımsınbağan.

(Davalarda olacakları önceden kestirirdi

Düşmana karşı ardında binlerce kişi vardı

Kimsenin sözünün altında da kalmayan yiğit Zuvka

Güçlü oldu her an o zorluğun üstesinden geldi.)

*

-Sonda da tağdırına könip jatır

Sezbey-aq Öraltayda külip jatır

Wıttı küşin salıp batır atam

Mekendep qosınına senip jatır

(Yine de kaderine boyun eğdi

Umursamadı Yukarı Altay’da gülüp geçti

Gayretini sarfeden yiğit dedem

Mekânında askeri birliğine güveniyordu.)

*

-Qamın jep oylağanı el kedeyi

Sandarlı joldan ötti ol ädeyi

Talaydı baqqan edi xalıqşıl batır

Satqınnan bosap onıñ til-kömeyi.

(Gamın yiyip, düşündüğü yoksul el idi

Engebeli yollardan geçti bilerek

Her geleni korumuştu halk kahramanı

Bir hain yüzünden hayatından vazgeçmişti )

*

-Kömeyin bosatqan Jaqïya Düñgen

Batırdıñ qolında bop közi töngen

Jaqïya tıñşı eken satqın bolıp

Zwqanıñ köñili sınıp, otı söngen.

(Gazaba uğratan Yahya Düñgen

Elinde yaşadığı halde ihanet etti

Yahya casus idi hain çıktı

Zuvka’nın gönlü kırıldı, ocağı söndü.)

*

-Baylardan ese bermey malın alğan

Kedeyge Zwqa atam janın salğan

Jaqïya satqın şığıp tegi Düñgen

Zwqanıñ qanına kep qolın malğan

(Zengine karşı fırsat vermedi hakkını aldı

Yoksula karşı Zuvka atam janını feda etti

Yahya hain çıktı Düñgen asıllı

Zuvka’nın kanına elini buladı.)

*

-Aytqanı atïimniñ; “Ajal kelmey;

Mıqtınıñ mıqtısımıñ öler-ölmey

Aldırar küni jazdırar ajal kelse

Qalamın jawğa tiri, äytew tüspey”…

(Atamızın vasiyetinde: “ecel gelmeden,

Güçlünün güçlüsüyüm şayet ölmeden

Allah yazgısı ecel gelirse eğer,

Düşman eline canlı olarak düşmeyeceğim”)

*

-Onansoñ Belqudıqqa şet qonıstap

Oylandı eldiñ qamın  jep qonıstap

Aqırı qaytar künin sezdi atam

Özimmen özim bolsın dep qonıstap.

(Bundan sonra Belkudık’ta yalnız oturdu

Düşündü halkın gamını yiyip tek başına kaldı

Sonunda öleceğini sezdi dedem

Böylece herşeyin kendisiyle bitmesini istedi.)

*

-Sol tüni Batır Zwqa; jaw basqanda

Uyqıdan atıp turıp alısqanda

On şaqtı jawdı joyıp erlikpenen

Aqırı şeyit boldı atısqanda

(O gece yiğit Zuvka; düşman baskınına

Uykuda yakalandı ölüm-kalım mücadelesi verdi

On kadar askeri öldürerek yiğitçe

Sonunda şehit oldu çarpışarak.)

*

-Ya ata, qayran ata, qacı ata!

El üşin kïip-işpey dämin tata

Arğı atası Nurmuhammet Abız edi

Äkesi Säbït Molda bergen bata.

(Ya ata, hayran olduğum Hacı ata!

Halk için, yiyip içmedin gönlünce.

Dedesi Nurmuhammet Hafız idi

Babası Sabiyt Damolla duasını vermişti. )

*

-Altaydıñ aq-ïığı bürkitisiñ

Düşpanıñ mañaydasa ürkitesiñ

Xalıqtıñ qaharmanı bäyteregi

Urpaqtıñ qozğap küyin jügirtesiñ.

(Altayın beyaz boyunlu kartalısın

Düşmanın yaklaşınca ürkütürsün

Halk kahramanı ulu çınarı,

Neslinin duygularını hareketledirirsin.)

*

-Er Zwqa eli üşin kep attandı

Täwekel, ulttıq müdde dep şattandı

Eñseli Zwqa Batır bul älemde

Arqa süyer asqar taw bop atandı.

(Er Zuvka halkı için uğraştı

Tevekkülle, millî şuurla şad oldu

Enseli Zuvka Batur bu âlemde

Sığınak, ulu dağ diye adlandırıldı.)

Kuddüs Şolpan (Mawsım 2003)

Kuddüs Çolpan (Haziran 2003)