Tarihte birçok medeniyette anne ve kutsal oğul’u gösteren belgeler vardır, yani kutsal kişinin kutsal annesi vardır..
Osmanlı padişahlarının saltanatları sırasında hayatta olan annelerine verilen unvandı.
Kaynaklarda “vâlide-i pâdişâh”, “vâlide-i saâdetpenâh”, “mehd-i ulyâ-yı saltanat” şeklinde de geçmektedir. Kösem Sultan “ümmü’l-mü’minîn”, Pertevniyal Sultan “ümmü’l-cihân” unvanlari kullanılmış ve Hatice Turhan Sultan devlet adamı ve tarihci Defterdar Sarı Mehmed Paşa tarafından, ölümü vesilesiyle “devletin bir rükn-i rekîni” olarak niteledirilmiştir.
Annesini çok seven, sayan ve hürmet eden Süleyman Han tarafında tarihte ilk defa kendisine Valide Sultan makamı uygun görüldü.
İlk valide sultan Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi Ayşe Hafsa Sultan olmak üzere Osmanlı padişahları tahta çıktıkları zaman anneleri de Valide Sultan unvanını alarak büyük bir siyasi güce ve oldukça yüksek miktarda bir gelire sahip olurlardı. Valide Sultanlar bu geliri genellikle hastane, külliye, cami ve medrese inşa ettirmek için kullanırlar, bazen de fakirlere yiyecek dağıtmak, sünnet ettirmek, düğün yapmak gibi hayır işleri yaparlardı.
Abdülaziz’in annesi Pertevniyal Sultan tarafından yaptırılmış Pertevniyal Valide Sultan Camii
Kanuni Sultan Süleyman döneminde Ayşe Hafsa Sultan’ın padişah üzerinde etkisi çok büyük olmuştur. Zira kendisi ilk Valide Sultandır. Onun dışında Valide Sultanlar genellikle siyasete karışmazlardı. Ancak kadınlar saltanatı adı verilen dönemde başlatıcısı Hürrem Sultan ve diğerleri ; Nurbanu Sultan, Safiye Sultan ve özellikle Kösem Sultan devlet yönetiminde söz sahibi olmuşlardır.
Kösem Sultan oğlu IV. Murad tahta çıktığında 11 yaşında olduğu için naiplik sıfatıyla devleti bizzat yönetmiştir. Ancak IV. Mehmed’in annesi Turhan Hatice Sultan’la birlikte Valide Sultan’ların etkisi tekrar azaldı, tekrar geleneksel görevleri olan hayır işlerine döndüler.
İstanbul’da Safiye Sultan tarafından yaptırılmış Yeni Cami
Osmanlı Devleti’nin son dönemlerindeki Valide Sultanlardan Bezmialem Sultan ve Pertevniyal Sultan İstanbul’daki birçok saray, cami, hastane ve okul inşaatlarına imzalarını atmışlardır. Osmanlı Devleti’nin en son Valide Sultanı II. Abdülhamid’in manevi annesi Piristû Kadın Efendidir. Padişahın öz annesi olmamasına rağmen padişah tarafından Valide Sultanlık unvanına getirilmiş, 1904 yılındaki ölümüne kadar bu görevde kalmıştır. II. Abdülhamit’ten sonraki padişahlar tahta çıktıklarında anneleri ölmüş olduklarından 1904 yılında Valide Sultanlık kurumu sona ermiştir.
Saltanat Naibeliği
Kimi zaman padişahlar küçük yaşta tahta geçtiklerinden anneleri onların adına hükümler vererek ya da oğulları ile istişare ederek kararlarında etkili olurlardı. Buna ilk örnek olarak Handan Valide Sultan verilebilir. Çünkü Leslie Pierce’a göre oğlu adına bizzat devleti yönetmiştir. Ardından gelen Halime Valide Sultan oğlunun akli dengesi yerinde olmadığından da naibe olarak devlet yönetiminde söz sahibi olmuştur.
Ancak bu kısa süreli dönemlere karşın Kösem Valide Sultan 10 seneyi aşkın zaman naibelik yapmıştır. Daha sonra kendisinden kurtulduktan sonra gelini Turhan Valide Sultan da devleti yönetmiş ve onunla da naibelik kurumu son bulmuştur.
Büyük Valide Sultan
Vâlide-i Kebīre ya da Büyük Valide Sultan, oğlu vefat ya da tahtan indirilme sebebi ile yeni tahta geçen padişahın döneminde de Valide Sultan makamını taşıyan kişinin unvanıdır. Handan Sultan’ın oğlu I. Ahmed, tahta çıkar çıkmaz Safiye Sultan’ı Eski Saray’a göndermişti. Çünkü Safiye Sultan oğlu öldüğü için Valide Sultanlık makamını kaybetmişti.
Bu bir emsal teşkil etmiş olacak ki; IV. Mehmet döneminde Kösem Sultan 25 yıl boyunca çok etkin bir rol oynadığı için devlette söz sahibi kişiler Turhan Sultan’ı istemediler ve yeni bir makam arayışı içine girdiler.
Bütün bu hadiselerin sonunda Vâlide-i Kebīr yani Büyük Valide Sultan makamı ile Kösem Sultan iktidarı yeniden ele geçirdi. Turhan Sultan ise ‘Vâlide-i Sagīr’ (küçük valide) adı ile anılmaya başlandı.
Valide sultanlar listesi
– Ayşe Hafsa (A’işa Hâfize) Vâlide Sultân I. Süleyman I. Selim Trabzon / Lehistan Krallığı / Türk – Tatar – Kırım Hanlığı-1520-1534
– Afife Nûrbânu Vâlide Sultân III. Murat II. Selim Páros, Kiklad Adaları-1574-1583
– Sâfiye Vâlide Sultân III. Mehmed III. Murat 1595-1603
– Handan Vâlide Sultân I. Ahmet III. Mehmet 1603-1605
– Fûl-Dâne Vâlide Sultân I. Mustafa III. Mehmet Abaza 1617-1618….1622-1623
– Mâh-Firûze Hatice Vâlide Sultân-II. Osman I. Ahmet Rum 1618-1620
– Meh-Peyker Kösem Vâlide Sultân-IV. Murat I. İbrahim I. Ahmet Bosnalı veya Yunan 1623-1648
– Hatice Turhan Vâlide Sultân IV. Mehmet I. İbrahim Ukraynalı veya Çerkes 1648-1682
– Saliha Dil-Âşûb Vâlide Sultân II. Süleyman I. İbrahim 1687-1689
– Emetullah Rabia Gülnuş Vâlide Sultân II. Mustafa III. Ahmet-IV. Mehmet Resmo – Girit, Venedik Cumhuriyeti 1695-1715
– Salihâ Sebkati Vâlide Sultân I. Mahmut II. Mustaf 1730-1739
– Şâh-Süvar Vâlide Sultân III. Osman II. Mustafa 1754-1756
– Mihr-î-Şah Vâlide Sultân III. Selim III. Mustafa Gürcü 1789-1805
– Ayşe Sineperver Vâlide Sultân IV. Mustafa I. Abdülhamit 1807-1808
– Nakş-î-Dil Vâlide Sultân II. Mahmut I. Abdülhamit Gürcü1808-1817
– Bezm-î-Alem Vâlide Sultân Abdülmecit II. Mahmut Gürcü 1839-1853
– Pertav-Nihâl (Pertevniyal) Vâlide Sultân Abdülaziz II. Mahmut Çerkes 1853-1876
– Şevk-Efzâ Vâlide Sultân V. Murat Abdülmecid Çerkes 1876-1876
– Rahîme Piristû Vâlide Sultân II. Abdülhamid (üvey oğlu) Abdülmecid Râhime-Osmanlı Çerkes -Ubuhlar Kabilesi1876-1904
.
OSMANLI DEVLETİ SOY AĞACI ve SARAY KADINLARI ibret dolu bir tarih sayfası.
OSMANLI DEVLETİ SOY AĞACI ve SARAY KADINLARI ibret dolu bir tarih sayfası 1299-1920.
.
Osmanlı İmparatorluğu Kadınlar saltanatı 1534-1656
.